10.10.14

Leonard Cohen - Almost Like the Blues

Ο Christian de Duve για τη φύση της συνείδησης. Υπάρχει πνευματική ενέργεια;


Από όσα γνωρίζουμε, οι συνειδητές εμπειρίες παράγονται από τη δραστηριότητα μιας λεπτής στιβάδας νευρώνων του φλοιού των ημισφαιρίων. Αναφερόμαστε στις συνειδητές εμπειρίες και όχι γενικά στην εγκεφαλική δραστηριότητα, η οποία στο μεγαλύτερο μέρος της  είναι μη συνειδητή. Μόνο τα σήματα που φθάνουν στον φλοιό γεννούν νοητικές εμπειρίες. (Αναφορά έχει γίνει και σε παλαιότερες αναρτήσεις, η συνείδηση και η νοημοσύνη και ο εγκέφαλος και η πλαστικότητά του).
Ο φλοιός αποτελεί μια λεπτή, εξειδικευμένη δομή που καλύπτει ολόκληρη την επιφάνεια του εγκεφάλου. Είναι η φαιά ουσία του εγκεφάλου, που περιλαμβάνει τα σώματα των νευρικών κυττάρων, που είναι διατεταγμένα σε έξι στιβάδες, η μια πάνω στην άλλη. Ένα πυκνό δίκτυο με ένα τεράστια μεγάλο αριθμό διασυνδέσεων, συνδέει τα κύτταρα αυτών των στιβάδων. Αυτό το δίκτυο συνδέεται με τα υπόλοιπα κέντρα του εγκεφάλου και μέσω αυτών με ολόκληρο τον οργανισμό, με μια πυκνή μάζα ινών που αποτελούν τη λευκή ουσία. Αυτές οι ίνες είναι είτε αισθητήριες (κεντρομόλες) που μεταφέρουν αισθητήριες ώσεις από όλα τα μέρη του σώματος, είτε κινητικές (φυγόκεντρες) που στέλνουν ώσεις στους μυς.
Κάτω από τον φλοιό, πολυάριθμα νευρικά κέντρα γεφυρώνουν τις αισθητήριες και τις κινητικές ώσεις με οδούς που παρακάμπτουν τον φλοιό και για το λόγο αυτό διαφεύγουν της συνείδησης. Το σύνολο των αυτόνομων λειτουργιών του οργανισμού ρυθμίζεται έτσι με έναν ασυναίσθητο τρόπο. Όπως ρυθμίζονται και πολλές αυτόματες κινήσεις, για παράδειγμα αυτές που ρυθμίζουν τη θέση των οφθαλμών ή την ισορροπία του σώματος. Μερικοί από αυτούς τους αυτοματισμούς είναι εγγενείς. Άλλοι παράγονται με την εκμάθηση, κατηφορίζοντας δηλαδή από τον φλοιό, όπου έχουν τεθεί σε κίνηση, προς βαθύτερες ζώνες, όπου η φλοιώδης επιτήρηση φθίνει.
Το μεγαλύτερο μέρος των λειτουργιών του οργανισμού γίνονται χωρίς οι νευρικές ώσεις να φθάσουν στον φλοιό του εγκεφάλου. Ακόμη και όταν παρεμβαίνει η συνείδηση, ο εγκέφαλος μπορεί να επιτελεί ένα σημαντικό ποσοστό κρυφής επεξεργασίας πριν στείλει τις πληροφορίες στη συνείδηση.
Η εξέλιξη της νοημοσύνης στον άνθρωπο αντιπροσωπεύεται χαρακτηριστικά από την ανάπτυξη του εμβαδού του εγκεφαλικού φλοιού. Η Lusy, το νεαρό ανθρωποειδές που ανακαλύφθηκε στην Αιθιοπία, πρόγονος του ανθρώπου πριν 3-3,5 εκατομμύρια χρόνια, είχε ένα φλοιό εμβαδού 700 cm². Ο homo sapiens έχει φλοιό 2.000 cm².

Η συνείδηση αποτέλεσε ένα τεράστιο εξελικτικό πλεονέκτημα για τους βιολογικούς οργανισμούς που την απέκτησαν και απ’ ότι φαίνεται η λειτουργία της είναι συνδεδεμένη με τη λειτουργία του συμπαθητικού συστήματος και του δικτυωτού σχηματισμού, ώστε μέσα από μια κατάσταση εγρήγορσης οι «αποφάσεις» που ο οργανισμός καταλήγει ασυνείδητα, να υποβάλλονται σε περαιτέρω έλεγχο, όταν παρεμβάλλονται ερεθίσματα ή παράγοντες  που ο οργανισμός τους έχει δώσει μέσω της μνήμης ζωτική ή ιδιαίτερη σημασία. Η καταστολή της συνείδησης και του συμπαθητικού συστήματος στη διάρκεια του ύπνου και η λειτουργία της το υπόλοιπο διάστημα υπακούει στην ίδια λογική. Εξελικτικά η εγρήγορση στη διάρκεια της ημέρας ήταν απαραίτητη για την εύρεση τροφής ή των άλλων προβλημάτων επιβίωσης, που συνεπαγόταν και κινδύνους, γι αυτό και η  διέγερση του συμπαθητικού, ενώ στη διάρκεια του ύπνου, σε ένα ασφαλές καταφύγιο η εγρήγορση δεν ήταν τόσο απαραίτητη, χωρίς να αποσύρεται και τελείως. Στα όνειρα  λειτουργεί σε ένα βαθμό ο ίδιος μηχανισμός επειδή τα όνειρα αποτελούν ένα τμήμα της νευρωνικής δραστηριότητας η οποία συνεχίζεται και στη διάρκεια του ύπνου και όταν το περιεχόμενο αυτής της δραστηριότητας αφορά κάτι που ο εαυτός θεωρεί σημαντικό, μέσω της αύξησης της διέγερσης του συμπαθητικού παρεμβαίνει ο φλοιός και το θυμόμαστε, γίνεται δηλαδή συνειδητό, παραλλαγμένο συχνά για λόγους που η ψυχανάλυση μας έχει εξηγήσει.

Αυτό όμως που θα μας απασχολήσει εδώ αφορά το ερώτημα για τη φύση της συνείδησης ή της σκέψης (αν και αυτές οι δύο έννοιες δεν ταυτίζονται). Ναι, είναι αποτέλεσμα της δραστηριότητας των νευρώνων του εγκεφαλικού φλοιού αλλά η ίδια συνιστά κάποιο φυσικό μέγεθος; Ο Βέλγος βιολόγος που τιμήθηκε το 1974 με το Νόμπελ Ιατρικής, Christian de Duve, λέει ότι θα μπορούσαμε να το δούμε ως ένα πρόβλημα μετατροπής.