3.12.12

Παρμενίδης ή Ηράκλειτος;

Ο Ηράκλειτος από την Έφεσο(544-484 π.Χ.),
σε λεπτομέρεια από την τοιχογραφία
του Ραφαήλ, η σχολή των Αθηνών,
στο παλάτι των Αποστόλων στο Βατικανό. 

Η αντίθεση ανάμεσα σε ένα κόσμο αμετάβλητο και ένα κόσμο μεταβαλλόμενο και ασταθή, παρουσιάσθηκε από τον 6ο-5ο πΧ αιώνα. Ο Ηράκλειτος υποστήριξε από τα τέλη του 6ου αιώνα ότι το σύμπαν εξελίσσεται διαρκώς, ότι τα πάντα είναι κίνηση και ροή χωρίς αρχή και τέλος. Η “αλήθεια” βρίσκεται στην κατανόηση αυτού του γίγνεσθαι που είναι εγγενώς άπειρο και μια διαδικασία καθ' εαυτή. Και από τη στιγμή που είναι γίγνεσθαι δηλαδή κάτι που μεταβάλλεται διαρκώς δεν μπορούμε να μιλούμε για μια “αμετάβλητη, αιώνια αλήθεια”, αυτό είναι κάτι που διαμορφώνεται συνεχώς μέσα στην κίνηση. 
Σε αντίθεση με τον Ηράκλειτο, ο Παρμενίδης υποστήριζε ότι το ον είναι ένα, αγέννητο, αμετάβλητο και αιώνιο. Σύμφωνα με τον Παρμενίδη αν άλλαζε κάτι υπήρχε η δυνατότητα να εμφανισθεί κάτι που δεν υπήρχε πριν, κάτι που είναι αδύνατον(επειδή κάτι που δεν υπάρχει είναι αδύνατον να αρχίσει να υπάρχει), επομένως η αλλαγή είναι αδύνατη. Σύμφωνα με αυτή τη λογική τα αποτελέσματα προϋπάρχουν των αιτίων, εφ' όσον τίποτε καινούργιο δεν μπορεί να αναδυθεί. Ο Αριστοτέλης προχωρεί στη σύνθεση των δύο αντιλήψεων, περί αλλαγής και μη αλλαγής στη δική του θεωρία περί κοσμογονίας. Εισάγει την αντίθεση ανάμεσα σε έναν κόσμο αμετάβλητο και αιώνιο και τον φθαρτό μεταβαλλόμενο κόσμο που τον ταυτίζει με τη γη (και τη σελήνη). Παρόμοιο διαχωρισμό είχε κάνει και ο Πλάτων, ο οποίος ξεχωρίζει το είναι από το γίγνεσθαι. Το είναι το ταυτίζει με τις αιώνιες αλήθειες, τις ιδέες. Το γίγνεσθαι με τις μεταβολές, την εξέλιξη της ζωής και της σκέψης, στην πορεία της προς τις αυτές τις αιώνιες ιδέες. Ένας δυϊσμός που ταλαιπώρησε τη φιλοσοφία.
Παρμενίδης. Από την Ελέα της
Ν. Ιταλίας, μία από τις αποικίες που ίδρυσαν

 οι Φωκαείς στην κεντρική και δυτική Μεσόγειο.
Γεννήθηκε στα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα. 
Τον 17ο αιώνα ο Νεύτων καθιερώνει τους ίδιους συμπαντικούς νόμους που ισχύουν παντού, τόσο στα μακρινά άστρα όσο και στον κήπο του σπιτιού. Ένας θρίαμβος του είναι πάνω στο γίγνεσθαι. Το σύμπαν μεταβάλλεται αλλά στα πλαίσια αυτής της πραγματικότητας. Αν γνωρίζουμε την κατάσταση ενός συστήματος σε μια οποιαδήποτε στιγμή, τότε μπορούμε να υπολογίσουμε τις επόμενες καταστάσεις, καθώς και τις προηγούμενες.
Το 1915 ο Αινστάιν ανακαλύπτει ότι οι εξισώσεις της θεωρίας της σχετικότητας τον οδηγούν σε ένα δυναμικό μεταβαλλόμενο σύμπαν που είτε διαστέλλεται είτε συστέλλεται, αναδιπλώνεται στον εαυτό του. Οι αντιλήψεις της εποχής ήταν υπέρ ενός στατικού σύμπαντος γι αυτό και ο Αινστάιν, για να εναρμονιστεί με αυτή την αντίληψη, μίλησε για μια δύναμη αντιβαρύτητας που εξουδετερώνει τη δύναμη της βαρύτητας στο σύμπαν, κάτι που αργότερα παραδέχθηκε ότι ήταν το μεγαλύτερο λάθος της ζωής του, όταν ο Hubble ανακάλυψε το 1929 ότι το σύμπαν διαστέλλεται.
Το 1965 ανακαλύφθηκε η ακτινοβολία υποβάθρου που αποτέλεσε ισχυρό επιχείρημα για τη θεωρία της αρχικής έκρηξης, του big bang, οπότε επικράτησε και η ιδέα της συνεχούς εξέλιξης.
Μέχρι το 1950 ήταν πιο ισχυρή η άποψη ενός σύμπαντος στατικού, αμετάβλητου.

Η εισαγωγή της ιστορικότητας στη φυσική και της συνεχούς μεταβολής, ουσιαστικά έγινε από τη θεωρία του χάους και τον Ίλια Πριγκότζιν. Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, το κάθε τι, το παρόν όπως διαμορφώνεται συνεχώς, είναι αποτέλεσμα άπειρων, καθολικών αλληλεπιδράσεων οι οποίες και γι αυτό το λόγο δεν μπορούν να επαναληφθούν. Γι αυτό το λόγο και ο χρόνος αποτελεί ένα μέγεθος μιας κατεύθυνσης, υπάρχει δηλαδή το βέλος του χρόνου.

Με την ίδια έννοια και το παρελθόν είναι παρόν. Είμαστε φτιαγμένοι από την αρχική ενέργεια και την ύλη της αρχικής έκρηξης.

Σ' αυτή την κίνηση, τη μεταβολή, αποτέλεσμα των καθολικών αλληλεπιδράσεων, δημιουργούνται δομές λιγότερο ή περισσότερο σταθερές, δημιουργούνται δηλαδή νησίδες τάξης μέσα από το χάος, με μεγαλύτερη ποσότητα πληροφορίας σε σχέση με το περιβάλλον από το οποίο προήλθαν και οι οποίες τείνουν να διατηρήσουν την ποσότητα πληροφορίας που διαθέτουν, δηλαδή την τάξη, αποβάλλοντας αταξία, εντροπία στο περιβάλλον.
Ορισμένες δομές, που πάνω τους στηρίζεται η φύση όπως την ξέρουμε, είναι τόσο σταθερές που στην πράξη είναι αθάνατες. Για παράδειγμα το ηλεκτρόνιο, το φωτόνιο και το νετρίνο είναι στην πράξη αθάνατα αλλά δεν παύουν να είναι και αυτές, δομές πεπερασμένες χρονικά. Το πρωτόνιο θεωρείται ότι έχει μικρότερη διάρκεια ζωής, όμως και αυτό υπολογίζεται σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων φορές την μέχρι τώρα ηλικία του σύμπαντος, πιθανόν πάνω από 10³° χρόνια.
Η τάση των δομών που δημιουργούνται να διατηρήσουν την ποσότητα πληροφορίας και την τάξη που έχουν αποκτήσει, τείνει να οδηγεί σε καταστάσεις της μέγιστης δυνατής ισορροπίας και σε αρμονικές μορφές, όσο και για μεγαλύτερη πολυπλοκότητα και ποσότητα πληροφορίας στην “προσπάθεια” να διατηρήσουν την τάξη και την ποσότητα πληροφορίας που διαθέτουν.
Όσο μεγαλύτερη ποσότητα πληροφορίας όμως διαθέτει μια δομή, άρα και τάξης, τόσο περισσότερες είναι οι αλληλεπιδράσεις της με το περιβάλλον, άρα και η τυχαιότητα στην εξέλιξή της.
Έχουμε δηλαδή ένα συνεχές γίγνεσθαι, δημιουργικό, μια εξέλιξη η οποία παίρνει μη προβλέψιμο χαρακτήρα, είναι δηλαδή μη γραμμική. Ένα γίγνεσθαι που καταστρέφει και δημιουργεί νέες δομές συνεχώς. Έτσι δεν μπορούμε να προβλέπουμε με βεβαιότητα την εξέλιξη ενός δυναμικού συστήματος αλλά ούτε και να έχουμε τις αρχικές συνθήκες του συστήματος με απόλυτη ακρίβεια, όπως απέδειξε και η κβαντική θεωρία για τον μικρόκοσμο.

Οι αναγκαιότητες που δημιουργούνται για τη διατήρηση των δομών που δημιουργούνται και την επανάληψή τους, που ουσιαστικά ταυτίζονται με τις δυνατές επιλογές ύπαρξής τους στα δεδομένα περιβάλλοντα και συνθήκες, αποτελούν αυτό που ονομάζουμε νόμους. Μ' αυτή την έννοια οι νόμοι της φύσης, δεν είναι ούτε αιώνιοι ούτε a priori, αλλά ούτε και λογικά συνεπαγόμενοι. Δεν αποδεικνύονται, είναι αυτοί που είναι. Η εξέλιξη της φύσης και τα νέα επίπεδα οργάνωσής της θα δώσουν νέες συμβάσεις ύπαρξης των νέων δομών, άρα και νέους “νόμους”. Όπως λέει ο Πριγκότζιν για να μιλήσουμε για νόμους της βιολογίας έπρεπε πρώτα να υπάρξουν βιολογικές δομές.
Κάθε επίπεδο οργάνωσης της φύσης δημιουργεί κάτι θεμελιακά καινούργιο, διαφορετικό από τα συστατικά του στοιχεία. Για παράδειγμα το νερό έχει άλλη ταυτότητα από το υδρογόνο και το οξυγόνο. Για να τα ξαναπάρουμε από το νερό πρέπει να καταστρέψουμε το νερό. Αυτό συμβαίνει και στο κβαντικό επίπεδο. Όταν δυο κβαντικά συστήματα, που καθορίζονται από κυματική λειτουργία, αλληλεπιδρούν, δημιουργούν ένα νέο σύστημα που καθορίζεται από μία νέα κυματική λειτουργία η οποία περιλαμβάνει το σύνολο των ιδιοτήτων των δύο συστημάτων. Στην πράξη καταλήγουμε σε κάτι πιο πολύπλοκο αλλά και ενιαίο. Αν τώρα το νέο σύστημα χωριστεί ξανά, τα πειράματα του Aspect έδειξαν ότι δεν μπορούν πια να προσδιοριστούν από δύο ανεξάρτητες κυματικές λειτουργίες αλλά από μια συνολική.
Τα παραπάνω που προκύπτουν από τη θεωρία του χάους, θέτουν σε αμφισβήτηση και τον στόχο του Αϊνστάιν αλλά και το “άγιο δισκοπότηρο” πολλών φυσικών για την μεγάλη ενοποίηση, τη μεγάλη θεωρία που θα ενοποιήσει όλους τους νόμους της φύσης. Κατά τον Πριγκότζιν «η μεγάλη ενοποίηση θέλει να φτάσει σε μια περιγραφή του σύμπαντος που να είναι ενοποιημένη, αλλά αν είναι ενοποιημένη δεν θα έχουμε δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής (το νόμο της αύξησης της εντροπίας με το χρόνο). Το σύμπαν δεν αποτελεί μια ταυτότητα, όλα τα σωματίδια δεν συγχωνεύονται σε ένα. Αν είχαμε μία ταυτότητα, δεν θα είχαμε βέλος του χρόνου, και αυτό το βέλος όντως υπάρχει».
Η καθολική αλληλεπίδραση των δομών μετατοπίζει τη συζήτηση από την ιεραρχία των διαφόρων, “χαμηλότερων” ή “υψηλότερων”, επιπέδων οργάνωσης της φύσης, στην αλληλεπίδραση και ανάδρασή τους.













Δεν υπάρχουν σχόλια: